ابوزبیر محمد بن مسلم مکیابوزُبِیرِ مَکّی، محمد بن مسلم بن تَدرس، مولای حکیم بن جزام اسدی قرشی، از تابعین کثیر الحدیث می‌باشد. ۱ - تاریخ وفاتدر تاریخ مرگ او اختلاف وجود دارد: چنانکه از عبارت بخاری مستفاد می‌شود، وی در ۱۲۶ق/ ۷۴۴م درگذشته است، ولی بیش‌تر او را در گذشته ۱۲۸ق/ ۷۴۶ م می‌دانند. [۲]
ابن قیسرانی، محمد بن طاهر، ج۲، ص۴۴۹، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
ذهبی سن او را به هنگام وفات یک جا [۴]
ذهبی، محمد بن احمد، ج۵، ص۳۸۶، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنوؤط، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
متجاوز از ۸۰ و در جای دیگر [۵]
ذهبی، محمد بن احمد، ج۵، ص۱۵۴، تاریخ الاسلام، قاهره، مکتب‌ـة القدسی.
بالاتر از ۹۰ سال گفته است.۲ - اختلاف در وثاقت ابوزبیراز عالمان رجال ابن سعد ، ابن مدینی ، ابن معین و نسائی او را توثق کرده اند. به گفته ابن عدی او خود ثقه بود، ولی عده ای از ضعفا از او حدیث شنیدند، به همین علت برخی روایات منقول از او ضعف شمرده می‌شود. ابوزرعه و ابو حاتم گفته‌اند که به حدیث او نمی‌توان استناد کرد. [۷]
عجلی، احمد بن عبدالله، ج۱، ص۴۱۳، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م.
[۸]
ذهبی، محمد بن احمد، ج۴، ص۳۷ ـ ۳۸، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۳م.
از متقدمان نیز برخی چون ابن عیینه و شعبه او را ضعیف شمرده اند، [۹]
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، ج۴ ۱، ج ۷۵، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۳م.
در حالی که تابعی معاصرش، عطاء بن ابی رباح ضبط او را در حدیث ستوده است [۱۱]
تزمذی، محمد بن عیسی، ج۵، ص۷۵۶، سنن، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، استانبول، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
۳ - روایات وی در منابعبه هر روی شماری از احادیث او در موطأ مالک و صحاح سته نقل شده است. [۱۲]
مالک بن انس، الموطأ، ج۱، ص۳۶۹، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۵م.
[۱۳]
مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، ج۱۷، ص۱۹۲، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
در منابع شیعه نیز طوسی در تهذیب [۱۴]
طوسی، محمد بن حسن، ج۵، ص۲۵۵۹، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خراسان، نجف، ۱۳۷۹ق.
و استبصار و دیگران احادیثی چند از طریق او روایت کرده اند.۴ - مشایخ و راویانجابر بن عبدالله انصاری ، ابن عباس ، عبدالله بن عمر ، عبدالله بن زبیر ، عایشه و ابوالطفیل از صحابه و عکرمه مولای ابن عباس، طاووس، سعید بن جبی ر و عبدالرحمن بن هرمز اعراج از جمله مشایخ او بوده اند. زهری ، مالک ابن انس ، اعمش ، سفیان ثوری ، سفیان بن عسنه ، ایوب سختیانی ، جابر جعفی ، لیث بن سعد و ابن لهیعه نیز از او روایت کرده اند. [۱۶]
برای تفصیل، نکـ، ج۱۷، ص۱۹۲ ـ ۱۹۴، مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۵ - آثارنسخه خطی مجموعه‌ای از روایات ابوزبیر با عنوان احادیث ابی الزبیر عن غیر جابر که گرد آورنده آن ابوالشیخ الصفهانی (د۳۶۹ق) است، در کتابخانه ظاهریه نگهداری می‌شود. [۱۷]
فهرس مجامیع المدرس‌ـة العمری‌ـة، به کوشش یاسین محمد سواس، ج۱، ص۳۶۸، کویت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۷م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل. (۲) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت دارصادر. (۳) ابن قیسرانی، محمد بن طاهر، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، بیروت، ۱۴۰۵ق. (۴) بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۵) تزمذی، محمد بن عیسی، سنن، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، استانبول، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م. (۶) ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، قاهره، مکتب‌ـة القدسی. (۷) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنوؤط، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۸) ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۳م. (۹) طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، به کوشش حسن موسوی خراسان، نجف، ۱۳۷۵ق. (۱۰) طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خراسان، نجف، ۱۳۷۹ق. (۱۱) عجلی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م. (۱۲) فهرس مجامیع المدرس‌ـة العمری‌ـة، به کوشش یاسین محمد سواس، کویت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۷م. (۱۳) مالک بن انس، الموطأ، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۵م. (۱۴) مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۱۵) ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۳م. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوزبیر مکی»، ج۵، شماره۲۱۷۷. |